Er ontstond een hevige discussie. Waarom moest iemand gestraft worden in dit geval? Een fundamenteel probleem in de uitvoering van de Participatiewet werd blootgelegd: de wet ging uit van wantrouwen in plaats van vertrouwen en ging uit van strikte regels, harde sancties en controle.
De Participatiewet in Balans en hoe het met boodschappen begon
Soms is één persoonlijke situatie genoeg om een groter systeemprobleem bloot te leggen. Zoals die van een vrouw met een bijstandsuitkering, zij kreeg boodschappen van haar moeder. Dit lijkt in eerste instantie een liefdevol gebaar. En voor veel mensen zal dit ook vanzelfsprekend zijn, een ander helpen wanneer het nodig is. Maar dit werd door de overheid geïnterpreteerd als "inkomen in natura". Omdat ze dit niet had gemeld, werd ze gekort op haar uitkering.
Participatiewet in Balans: een koerswijziging
Er kwam brede maatschappelijke kritiek en het kabinet kondigde begin 2024 een koerswijziging aan: de Participatiewet moest 'in balans' worden gebracht. Niet alleen in regels, maar vooral ooik in mensbeeld en benadering. Daarnaast moest de wet eenvoudiger en duidelijker. Een eerste stap is het aanpassen van meer dan 20 regelingen: de Participatiewet in Balans.
Wat is er nu door de Tweede Kamer afgesproken?
- Gemeenten krijgen meer ruimte om af te wijken van strikte regels als dat redelijk is. Ze mogen meer maatwerk toepassen, rekening houdend met iemands omstandigheden.
- Niet elke overtreding leidt automatisch tot een boete of inhouding. Bijvoorbeeld: iemand die niet meldt dat hij af en toe boodschappen krijgt, wordt voortaan niet meer meteen gekort.
- Aandacht voor vertrouwen. De overheid erkent dat wantrouwen vaak averechts werkt. In plaats van mensen als fraudeur te benaderen, ligt de focus op begeleiden en ondersteunen.
- Vrijwilligerswerk, mantelzorg en informeel werk worden meer gewaardeerd en mogen vaker zonder gevolgen voor de uitkering plaatsvinden.
- De omstreden regel dat samenwonen met anderen (bijvoorbeeld ouders) de uitkering verlaagde, wordt aangepast voor jongeren onder de 27. Zo wordt het makkelijker om thuis te wonen zonder verlies van ondersteuning.
Met deze en andere uitgangspunten moet er meer balans komen. Daarmee zijn we er nog niet, maar het zijn in ieder geval stappen in de goede richting.
Hoopvol perspectief
Voor de vrouw die in de problemen kwam vanwege een tas boodschappen is het zuur dat het zo gelopen is. Maar haar verhaal heeft wel iets blootgelegd: hoe regels, bedoeld om eerlijkheid te waarborgen, soms juist onrechtvaardig kunnen uitpakken. Zo wordt deze casus een symbool voor de koers naar een meer menselijke overheid, eentje die naast je loopt, zelfs als het gaat om een simpele boodschap. Een overheid die uitgaat van vertrouwen, die oog heeft voor iemands situatie, en samen met mensen zoekt naar wat wel werkt. Want alleen door echt naast mensen te staan, wordt beleid pas van waarde.